[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Niedzwiadek", ówczesny komendant główny Armii Krajowej, rozwiązuje AK. W końcu
marca 1945 aresztowany zostaje pod Warszawą przez radzieckie władze
bezpieczeństwa wraz z pełnomocnikiem Rządu na Kraj, Janem Stanisławem
Jankowskim, trzema członkami Krajowej Rady Ministrów: Adamem Bieniem
( Walkowiczem") ze Stronnictwa Ludowego, Stanisławem Jasiukowiczem ( Opolskim")
ze Stronnictwa Narodowego oraz Antonim Pajdakiem ( Trauguttem") z PPS oraz
członkami Rady Jedności Narodowej reprezentującej demokratyczne siły polskiego
państwa podziemnego.
Aresztowanie to współzawinione zostało moralnie przez ministra Edena, który z ramienia
rządu brytyjskiego kategorycznie zalecał odbywanie rozmów z władzami radzieckimi,
widząc w nich etap do realizacji uchwał konferencji jałtańskiej z pierwszej dekady lutego
1945 r. W Jałcie przywódcy trzech mocarstw Koalicji Churchill, Roosevelt i Stalin
porozumieli się m.in. co do utworzenia nowego rządu polskiego, który zastąpiłby
zarówno Rząd Tymczasowy (powstały w Lublinie 31 XII 1944 na bazie PKWN), jak i rząd
RP w Londynie, przy czym nowe ciało rządzące powstać miało z włączeniem
przywódców demokratycznych z samej Polski". Naciski Edena i spowodowane nimi
dyrektywy rządu z Londynu skłoniły w końcu przywódców polskiego podziemia wbrew
zdaniu części z nich, Okulickiego nie wyłączając do przyjęcia zaproszenia na
rozmowy, które jak się okazało wcale w założeniu nie miały być rozmowami. Gdy w
czerwcu 1945 r. Stanisław Mikołajczyk, były premier rządu RP w Londynie, a wtedy już
opozycjonista wobec tego rzÄ…du (kierowanego od listopada 1944 przez Tomasza
Arciszewskiego), przebywał w Moskwie w celu prowadzenia rozmów zmierzających do
utworzenia Rządu Jedności Narodowej, równocześnie (w dniach od 18 do 21 VI 1945)
Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR sądziło 15 wybitnych działaczy polskiego
państwa podziemnego, skazując 12 spośród nich na kary więzienia .
Gen. Leopold Okulicki, komendant główny Armii Krajowej, skazany został na 10 lat
więzienia; inż. Jan Stanisław Jankowski, wicepremier Rządu RP i Stanisław Jasiukowicz
na 5 lat więzienia; przewodniczący Rady Jedności Narodowej Kazimierz Pużak na
półtora roku więzienia; prezes Stronnictwa Narodowego Aleksander Zwierzyński na 8
miesięcy więzienia; prezes Zjednoczenia Demokratycznego Eugeniusz Czarnowski na 6
miesięcy więzienia; członek RJN Stanisław Mierzwa na 4 miesiące więzienia; członek
RJN Zbigniew Stypułkowski na 4 miesiące więzienia; prezes Stronnictwa Pracy Józef
Chaciński na 4 miesiące więzienia; członek RJN Franciszek Urbański na 4 miesiące
więzienia. Stanisława Michałowskiego, Kazimierza Kobylańskiego i Józefa Stemlera
93
uniewinniono. Działacza PPS, ministra Antoniego Pajdaka, skazano w odrębnym
procesie na 5 lat więzienia. W konsekwencji w więzieniach ZSRR zmarli: gen. Leopold
Okulicki, pełnomocnik Rządu Jan Stanisław Jankowski i członek Krajowej Rady
Ministrów Stanisław Jasiukowicz13. Pozostali powrócili do kraju, gdzie kilku z nich było
następnie przez szereg lat więzionych, a były przewodniczący Rady Jedności
Narodowej, zasłużony działacz PPS Kazimierz Pużak, zakończył życie 30IV1950 w
więzieniu w Rawiczu.
Tymczasem w kraju do czerwca 1945 r. funkcje pełnomocnika Rządu pełnił na miejsce
Jana Stanisława Jankowskiego zasłużony w czasie okupacji niemieckiej kierownik Walki
Cywilnej, ludowiec, adwokat Stefan Korboński. Dzień 28 czerwca 1945 r., utworzenie
Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej w wyniku decyzji podjętych w Moskwie przez
przedstawicieli trzech wielkich mocarstw, stanowi kres funkcjonowania polskiego
państwa podziemnego. Likwidację agend Delegatury Rządu przeprowadzał prze-
wodniczący wówczas w ramach przyjętej rotacji okresowej Radzie Jedności
Narodowej Jerzy Braun. Na poczÄ…tku lipca 1945 r. wydano ostatni numer tajnego pisma
Rzeczpospolita Polska", oficjalnego organu Delegatury RzÄ…du na Kraj. W pierwszych
dniach lipca 1945 nastąpiło uznanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej przez
większość państw na świecie przy równoczesnym cofnięciu uznania dla rządu RP w
Londynie.
Na czele Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej stanął Edward Osóbka-Morawski,
poprzednio przewodniczÄ…cy PKWN i premier RzÄ…du Tymczasowego, reprezentant grupy
tych socjalistów, którzy już w czasie okupacji związali się bliską współpracą z PPR,
wicepremierami zostali Władysław Gomułka i Stanisław Mikołajczyk. W skład rządu
wszedł m.in. Czesław Wycech, były dyrektor Departamentu Oświaty i Kultury, a więc w
ciągu ponad czterech lat jeden z obdarzonych ważną funkcją działaczy polskiego
państwa podziemnego.
Zgodnie z postanowieniami konferencji jałtańskiej Tymczasowy Rząd Jedności
Narodowej miał obowiązek przeprowadzenia możliwie najprędzej wolnych i nieskrępowa-
nych wyborów, opartych na glosowaniu powszechnym i tajnym, w którym będą miały
prawo wystawiać kandydatów wszystkie partie demokratyczne.
Bilans społeczno-moralny polskiego państwa podziemnego, zjawiska unikalnego w
historii Polski, a chyba i w historii świata, jest zdecydowanie dodatni, mimo przegranej
w wyniku II wojny światowej koncepcji politycznej odbudowy Polski jako suwerennego,
demokratycznego państwa o strukturze pluralistyczno-parlamentarnej modelu
zachodniego. Do rzędu problemów badawczych natomiast należy niewątpliwie zjawisko
[ Pobierz całość w formacie PDF ]