[ Pobierz całość w formacie PDF ]
w Rosji Radzieckiej formą socjalizmu. Myśli te rozwijali na ła
mach wydawanego przez Instytut pisma Zeitschrift für Sozial
forschung" (por. eseje z lat trzydziestych w: - Horkheimer 1972c;
Horkheimer 1972a; Marcuse 1968; Horkheimer 1972b).
Badania z zakresu heglowsko-marksowskiej i fenomenologicz
nej filozofii społecznej nie wyczerpywały jednak zakresu dzia
łalności Instytutu. Wspomniałem już o badaniach ekonomicznych.
61
Ważny był jednak, i to bardzo, trzeci nurt. Od roku 1931, gdy
dyrektorem został Horkheimer, rozwinięto badania socjologiczne.
Horkheimer od początku postulował realizację szerokiego progra
mu badawczego dotyczącego postaw robotników (i innych pra
cowników najemnych), przede wszystkim niemieckich, a także
wielu ważnych problemów dominujących w życiu Niemiec i in
nych krajów europejskich. Badania takie podjęto. Były to pierw
sze, nigdy w całości nie opublikowane, niemieckie badania nad
autorytaryzmem (por. Studien 1936). Stanowiły one reakcję na
niepowodzenie tradycyjnego marksizmu w wyjaśnianiu niechęci
niemieckiego proletariatu do wypełnienia jego historycznej roli
wprowadzenia nowego, sprawiedliwego Å‚adu. Ogromne bada
nia, których kierownikiem naukowym był Erich Fromm, objęły
około trzy tysiące robotników. Konkluzja sformułowana jeszcze
przed rokiem 1933 zawierała pogląd, że niemiecka klasa robotni
cza będzie znacznie mniej oporna wobec objęcia władzy przez
ugrupowania prawicowe, niż sugerowałaby to jej radykalna, le
wicowa ideologia (por. Jay 1973: 113-117). Parę lat pózniej ba
dania nad autorytaryzmem członkowie Instytutu przeprowadzili
w Ameryce. Również wyniki tych badań tylko w części zostały
opublikowane (por. Adorno i inni 1950).
Osiągnięty we wspomnianych badaniach wynik skłaniał do
pesymizmu, jakkolwiek można było go przewidzieć, zwłaszcza na
podstawie doświadczeń minionej rewolucji. Zaczęto szukać innej
niż klasa robotnicza siły społecznej mogącej przyczynić się do
przekształcenia systemu. Siłę tę znaleziono wkrótce w inteli
gencji.
Od roku 1933 Instytut Badań Społecznych znalazł się na emi
gracji, do której zresztą już wcześniej się przygotowywał. Od
roku 1934 zaś afiliowany był przy Columbia University w No
wym Jorku. Tam zastała go wojna. Wielu członków Instytutu
podjęło pracę w rozmaitych akademickich i pozaakademickich
instytucjach badawczych na Wschodnim Wybrzeżu. Ten okres
istnienia Instytutu miał duże znaczenie dla ukształtowania się
pózniejszej amerykańskiej socjologii radykalnej. Niemieccy ba
dacze współpracowali w Columbia University przy przygotowy
waniu nowych badań nad autorytaryzmem z Robertem S. Lyn-
62
dem. Po 1941 roku, gdy Adorno i Horkheimer wyjechali do Ka
lifornii, pozostali w Nowym Jorku badacze (zwłaszcza Paul La-
zarsfeld) współpracowali z C. Wrightem Millsem. Herbert Mar-
cuse, który w pózniejszych latach przeniósł się do University
of California (San Diego), stał się jednym z bożyszczy kalifor
nijskich studentów.
Mniej więcej równocześnie z głównym trzonem" Instytutu
do Ameryki przybywali też luzniej związani z nim badacze, ucie
kający przed prześladowaniem ze strony hitlerowców. Byli wśród
nich tacy uczeni, jak Hans Gerth, studiujÄ…cy na samym po
czÄ…tku lat trzydziestych w Instytucie, a potem w Ameryce nau
czyciel i współpracownik Millsa (w University of Wisconsin,
Madison) oraz student ekonomii w Instytucie, pózniejszy wybit
ny amerykański ekonomista marksistowski Paul Baran. Związ
ki między Instytutem Frankfurckim a radykalnymi socjologami
amerykańskimi przedstawione będą jeszcze bliżej w dalszym cią
gu tego rozdziału.
WIELKI KRYZYS W AMERYCE
W Stanach Zjednoczonych krytycyzm społeczny odrodził się
nieznacznie dopiero w okresie wielkiego kryzysu. Nie był to jed
nak krytycyzm stricte socjologiczny.
Dramatyczne załamanie gospodarki ponownie ożywiło ruchy
społeczne i wywołało próby nowego zorganizowania sił poli
tycznych. Próbowano założyć socjalistyczną partię polityczną. Naj
popularniejsze i najtrwalsze okazały się działająca w Minnesocie
Farmer-Labor Party i działająca w Wisconsin Progressive
Party. W czerwcu 1935 roku doszło nawet do ogólnokrajowej
konferencji trzeciej partii". Okazała się ona jednak nieudana.
Brak społecznego poparcia dla lewicy był w ówczesnych warun
kach szokujący (por. Bottomore 1969: 45 - 46). Nieudane były
też podejmowane próby odrodzenia marksizmu.
Początek lat trzydziestych to kryzys ogólnoświatowy. Umac
niał on faszyzm we Włoszech i nazistowską władzę w Niemczech.
Nowe rządy w Niemczech spowodowały wyjazd do USA wielu
63
niemieckich myślicieli, często związanych z marksizmem (przy
kładem jest Instytut Frankfurcki). Początkowo byli oni jednak
zupełnie odizolowani od amerykańskiej rzeczywistości i amery
kańskiego życia intelektualnego, interesowali się nadal głównie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]