[ Pobierz całość w formacie PDF ]
sluszne. Hitleryzm jest problemem psychologicznym, ale czynniki psychologiczne same
zostaly uksztaltowane przez czynniki socjoekonomiczne; hitleryzm jest problemem
ekonomicznym i politycznym, ale wplyw, jaki wywiera na caly narod, musi istniec podloze
psychologiczne. W niniejszym rozdziale zajmiemy sie wlasnie tym psychologicznym
aspektem hitleryzmu, jego ludzka baza. Natykamy sie od razu na dwa zagadnienia: struktury
charakteru ludzi, do ktorych hitleryzm apelowal, oraz psychologicznych wlasciwosci
ideologii, ktore w odniesieniu do tych ludzi uczynily ja tak skutecznym narzedziem.
Nim przystapimy do rozwazan nad psychologiczna podstawa sukcesow hitleryzmu, musimy
na wstepie przeprowadzic pewne zroznicowanie: oto czesc ludnosci niemieckiej ugiela sie
przed hitlerowskim rezimem, nie stawiajac silniejszego oporu, ale nie dajac sie tez przekonac
do hitlerowskiej ideologii ani hitlerowskich praktyk politycznych. Druga czesc, urzeczona
nowa ideologia, fanatycznie lgnela do tych, ktorzy ja glosili. Pierwsza grupe stanowila
glownie klasa robotnicza oraz liberalna i katolicka burzuazja. Pomimo znakomitej
organizacji, szczegolnie wsrod klasy robotniczej, grupy te, choc od samego poczatku az po
rok 1933 nie przestawaly wrogo odnosic sie do hitleryzmu, nie okazaly wewnetrznego oporu,
jakiego nalezalo oczekiwac zgodnie z ich politycznymi przekonaniami. Ich wola oporu
szybko oslabla i odtad niewiele sprawialy one klopotow rezimowi (z wyjatkiem oczywiscie
niewielkiej mniejszosci, ktora caly czas bohatersko walczyla z hitleryzmem.). Te gotowosc
poddania sie hitlerowskiemu rezimowi da sie psychologicznie wytlumaczyc glownie stanem
wewnetrznego zmeczenia i rezygnacji, co - jak to wykazemy w nastepnym rozdziale - jest
rysem charakterystycznym jednostki w obecnej dobie nawet w krajach demokratycznych. W
Niemczech, jesli chodzi o klase robotnicza, odgrywala role jeszcze jedna okolicznosc, a
mianowicie kleska, jaka klasa ta poniosla po pierwszych zwyciestwach rewolucji 1918 roku.
Klasa robotnicza wstapila w okres powojenny pelna niezlomnych nadziei na realizacje
socjalizmu, a przynajmniej na umocnienie swej polityczmej, ekonomicznej i spolecznej
pozycji; tymczasem - obojetne z jakich powodow - byla swiadkiem nieprzerwanej serii
porazek, co sprawilo, ze stracila wszelka nadzieje. W poczatkach 1930 roku owoce
pierwszych zwyciestw zostaly prawie calkowicie zniweczone, a efektem bylo glebokie
uczucie rezygnacji, utrata wiary w przywodcow, zwatpienie w wartosc jakiejkolwiek
organizacji i dzialalnosci politycznej. Pozostali nadal czlonkami swoich partii i swiadomie
wyznawali dalej swe polityczne doktryny; w glebi duszy jednak wielu z nich stracilo wiare w
skutecznosc politycznego dzialania.
Dodatkowym bodzcem sklaniajacym do lojalnosci wobec rzadu narodowych socjalistow
stalo sie dla szerokich rzesz ludnosci objecie wladzy przez Hitlera. Dla milionow ludzi rzady
Hitlera staly sie identyczne z Niemcami. Z chwila objecia przezen wladzy zwalczanie go
oznaczalo wykluczenie siebie ze spolecznosci niemieckiej; i kiedy inne partie polityczne
przestaly istniec, tylko partia hitlerowska stanowila Niemcy, a wszelka opozycja wobec niej
oznaczala opozycje wobec Niemiec.
Zdaje sie, iz dla przecietnego czlowieka nie ma rzeczy trudniejszej do zniesienia niz uczucie,
ze nie jest identyfikowany z szersza grupa. Chocby obywatel niemiecki byl nawet zajadlym
wrogiem zasad hitleryzmu, majac do wyboru miedzy odosobnieniem a poczuciem
przynaleznosci do Niemiec, w wiekszosci wybral to drugie. W wielu wypadkach mozna
zauwazyc, jak osoby nie bedace hitlerowcami bronia hitleryzmu przed krytyka
cudzoziemcow, czuja bowiem, ze atakowanie hitleryzmu jest atakowaniem Niemiec. Strach
przed izolacja i wzgledna slabosc zasad moralnych pomagaja kazdej partii w uzyskaniu
lojalnego poparcia szerokiego odlamu ludnosci, z chwila kiedy partia ta zagarnie wladze.
Z rozwazan tych wynika wazne dla problematyki propagandy politycznej twierdzenie, ze
wszelki atak na Niemcy jako takie, wszelka znieslawiajaca propaganda w odniesieniu do
Niemca (jak pojecie Hun w czasie ostatniej wojny) wzmaga tylko lojalnosc ludzi, ktorzy nie
w pelni utozsamiaja sie z systemem hitlerowskim. Problemu tego w gruncie rzeczy nie da sie
jednak rozwiazac za pomoca zrecznej propagandy, lecz wylacznie przez zwyciestwo we
wszystkich krajach podstawowej prawdy, ze zasady etyczne sa wyzsze ponad istnienie
narodu i ze akceptujac te zasady, jednostka przystaje do spolecznosci tych wszystkich, ktorzy
podzielali, podzielaja i podzielac beda owa wiare.
W przeciwienstwie do postawy negacji lub rezygnacji, jaka przybrala klasa robotnicza oraz
liberalna i katolicka burzuazja, nizsze warstwy klas srednich, skladajace sie z drobnych
kupcow, rzemieslnikow i nizszych urzednikow, goraco powitaly hitlerowska ideologie2. W
tych warstwach czlonkowie starszej generacji stanowili raczej bierne oparcie hitleryzmu; ich
synowie i corki wzieli bardziej aktywny udzial w walce. Ideologia hitlerowska - jej duch
slepego posluszenstwa wodzowi i nienawisci do rasowych i politycznych mniejszosci, jej
zadza podboju i panowania, jej wywyzszanie narodu niemieckiego i rasy nordyckiej -
oddzialala z niezwykla sila na ich emocje, pociagnela ich i zrobila z nich zarliwych
wyznawcow i bojownikow hitleryzmu. Odpowiedzi na pytanie, dlaczego hitlerowska
ideologia tak przekonujaco przemowila do nizszych klas srednich, nalezy szukac w ich
charakterze spolecznym. Roznil sie on wyraznie od charakteru spolecznego klasy robotniczej,
od wyzszych warstw klas srednich i arystokracji sprzed 1914 roku. Faktem jest, ze pewne
rysy byly juz dla tej czesci klas srednich charakterystyczne w ciagu calych jej dziejow:
umilowanie sily i nienawisc wobec slabych, malostkowosc i wrogosc, wyrachowanie
zarowno w uczuciach, jak i w sprawach pienieznych, a ponad wszystko asceza. Odznaczali
sie ciasnym swiatopogladem, podejrzewali i nienawidzili obcych, w stosunku do znajomych
[ Pobierz całość w formacie PDF ]