[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Matki Boskiej; 4. nauki o czyśćcu (choć gorąco modli się za zmarłych).
Prawosławie uznaje: 1. siedem Sakramentów (Chrzest, Bierzmowanie, Spo-
wiedz, Eucharystię, Kapłaństwo, Małżeństwo, Namaszczenie chorych); 2. Komu-
nię ustanowioną na Ostatniej Wieczerzy pod dwiema postaciami (udzielaną już
małym dzieciom tylko przez kapłana i biskupa); 3. Chrzest przez trzykrotne za-
nurzenie (czasami polanie) wraz z bierzmowaniem (udzielane sÄ… zazwyczaj przez
kapłana); 4. nabożeństwa czytane i śpiewane (nie akceptuje się żadnych instru-
mentów muzycznych); 5. znak Krzyża złożonymi trzema palcami (symbol Zwię-
tej Trójcy) z prawa na lewo; 6. małżeństwo kleru diecezjalnego (nie dopuszcza
się powtórnego ożenku) i bezżenność zakonników (biskupi są zawsze ze stanu
70
mniszego); 7. orientację Zwiątyni ołtarzem na Wschód; 8. kult Matki Boskiej
i świętych; 9. kult ikon (nie uznając posągów i figur); 10. ofiarne świece i lampki
oliwne w domu i ZwiÄ…tyni.
Podział chrześcijaństwa i brak interkomunii jest dla Prawosławia wielką bo-
leścią. Prawosławni czynnie uczestniczą we wszelkich pracach i spotkaniach mo-
gących przybliżyć dzień braterskiego pojednania pod przewodem jednego nie
ziemskiego a niebiańskiego Zwierzchnika Jezusa Chrystusa. (Zob.: !2OBK9,
!2OB>ABL, @5AB, >3>G5;>25:, :>=0, &5@:>2L, '8AB>B0, @>B>ABL,
>;8B20, &5;>AB@040=85, !B@040=85, .@>4AB2> i in.).
abp Szymon RomaAczuk
@>AB>9 =0@>4
Naród prosty , czyli lud (niewłaściwe jest częste tłumaczenie tej kategorii
jako prosty lud ; lud z reguły jest prosty ). W XIX w. określano tak warstwy
niższe. W Związku Sowieckim, w społeczeństwie jakoby bezklasowym, pros-
tego narodu być nie mogło, istniał monolit naród radziecki. Dzisiaj pojęcie to
powraca do języka rosyjskiego.
Andrzej Lazari
@>AB>=0@>4=>ABL
LudowoZ6. Zob. H0@>4=>ABL, @>AB>9 =0@>4, H0@>4.
@>H;>5/ 0AB>OI55
Przeszłość/Terazniejszość. W opowieści Step Czechow zauważył: Człowiek
rosyjski lubi wspominać, ale nie lubi żyć . Poza dyskursem ściśle naukowym
przeszłość i historia ulegają silnej mitologizacji i przybierają postać utopijnego
idealnego stanu świata. W dyskursach ideologicznych za taką utopię ma się tzw.
Zwiętą Ruś (zob. !2OB0O CAL), w przekazach artystycznych odpowiednio
do orientacji wybrane z dziejów Rosji okresy. I w jednym i w drugim wypadku
te wybrane ideały rzutują na postulowane projekty co do analogicznej utopijnej
przyszłości (zob. C4CH55). Terazniejszość zaś traktuje się jako upadek dawnej
świetności lub też jako utajony zadatek wielkiej przyszłości i wyczekiwanie na
wielką przyczynę , by się zbudzić z letargu i okazać swoją krasę i potęgę .
Za wyjątek należy chyba uznać okres radziecki z jego potępianiem dawnej,
zwłaszcza carskiej Rosji i z jego traktowaniem każdego aktu w terazniejszości
jako historycznego . Tyle że to podnoszenie rangi mianem historyczny/milowy
krok miało jednak nie tyle budować terazniejszość, co obraz przyszłości, do
której się podąża. Ta historyczność miała kwalifikować dany akt zarówno w je-
71
go doniosłości projektotwórczej, jak i retrospektywnie jako kwalifikację tego
aktu przez przyszłe generacje.
Obecnie jednak na nowo odżywa lub się tworzy z akcentem na XIX w. mit
czasów minionych (właśnie carskich) jako idealnych . Wbrew niedawnej pro-
pagandzie radzieckiej, ale bynajmniej nie bezpodstawnej, zapomina siÄ™ o fak-
tycznej nędzy milionów, o systematycznie nękających Rosję falach głodu, prze-
śladowań, cenzury itp., i mówi się, że za cara to właśnie Rosja (jakkolwiek
chlebem ukraińskim) karmiła i odziewała całą Europę Zachodnią, lub że katorgi
carskie wcale nie były takie srogie i okrutne. Podobny stosunek nostalgiczny
i mitologizujący zarysowuje się teraz również wobec okresu radzieckiego.
Wprawdzie głównie w akcjach i dyskursie dawnych komunistów, niemniej ta
skłonność do mitologizowania może pozyskać im większe rzesze zwolenników,
niż ktokolwiek jest w stanie przewidzieć.
Jerzy Faryno
01>G89 :;0AA
Klasa robotnicza. zob. ;0AA>2>ABL.
07C:
Rozum i rozsądekBłąd! Nie zdefiniowano zakładki.. Stare filozoficzne
rozróżnienie dwóch władz poznawczych, zgodnie z którym rozsądek poznaje to,
co względne, ziemskie, skończone, a rozum absolutne, boskie, nieskończone,
nabiera w Rosji szczególnego sensu kulturowego, służąc pozytywnemu
skontrastowaniu własnego kraju (a także prawosławia) z Zachodem (i zachodnim
chrześcijaństwem). Rozsądek oceniany jako suchy , abstrakcyjny,
powierzchowny, analityczny , jednostronnie dominujÄ…cy jakoby w Europie,
zostaje przeciwstawiony właściwemu Rosji rozumowi (integralnemu),
aprobowanemu jako wspólnotowy, głęboki, intuicyjny, dokonujący syntezy i
dający się pogodzić z wiarą religijną (I. Kiriejewski). Pierwotnie gnose-
ologiczna opozycja rozsÄ…dku i rozumu nabiera dla Rosjan charakteru etycznego,
duchowego, społecznego, religijnego i historiozoficznego, gdyż rozsądkowoś-
ci , pojmowanej jako skutek Upadku, przypisuje siÄ™ oderwanie od zasad mo-
ralnych, wyobcowujący ze wspólnoty kościelnej, dezintegrujący i desakralizu-
jący wpływ na życie jednostkowe i społeczne, a w postulowanej odbudowie inte-
gralności rozumu, życia duchowego i społecznego szczególną misję przyznaje się
Rosji.
W odróżnieniu od Zachodu, który silniej akcentując odrębność, samodzielność
i wzajemną niesprowadzalność różnych typów wiedzy (w tym rozsądkowej i ro-
zumowej, w sensie kantowskiej krytyki czystego rozumu), Rosji bliższa jest idea
syntezy filozofii i nauki z teologią integralnej wiedzy , a także warunkowa-
nego m. in. przez nią integralnego społeczeństwa i integralnego życia , będą-
cego żywym i autentycznym obcowaniem z Absolutem (W. Zienkowski).
Skłonność do mistycznego realizmu , gdzie rzeczywistość empiryczna stanowi
jedynie środek, poprzez który wyraża się inny, wyższy wymiar rzeczywistości,
sprzyja przeświadczeniu, że właściwe rozsądkowi analizy pojęciowo-logiczne
zdolne uchwycić jedynie zewnętrzny wymiar realności przez swą wyłączną
na nim koncentrację stają się narzędziem mistyfikacji: nadają mu pozór samo-
dzielności, przesłaniając i dezawuując rzeczywistość absolutną. Natomiast prze-
zwyciężający jednostronną rozsądkowość rozum, zdolny dotrzeć do pozaempi-
73
rycznej, wyższej realności, traci jakby swój czysto ludzki charakter poznaje
i wyraża boskość, wykracza poza sytuację rozdarcia i wyobcowania, nabiera sen-
su eschatologicznego.
Marian Broda
0F8>=0;87
Racjonalizm. Rosjanie mają skłonność do nadawania wieloznacznemu termi-
nowi racjonalizm specyficznego sensu kulturowego: jako pojęcie mające wyra-
żać skontrastowaną z Rosją istotę Zachodu (zachodniej cywilizacji, religii, filo-
zofii), staje się narzędziem jego krytyki. Sprzyja temu wyrazna tendencja do
utożsamiania złożonego, posiadającego różne aspekty zjawiska racjonalizmu
z poznaniem rozsÄ…dkowym (por. 07C:), przeciwstawionym rozu-
mowi integralnemu , a także wierze. Racjonalizm pojęty jako hipertrofia rozsąd-
ku okazuje się wówczas podstawą tyleż swoistości, co choroby Zachodu: for-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]